เมื่อกล่าวถึง "ม้ง" ชนเผ่าหนึ่งที่อาศัยอยู่บนที่ราบสูงทางตอนเหนือของประเทศไทย ซึ่งเมื่อกล่าวถึงม้งแล้วผู้คนส่วนใหญ่จะสร้างภาพในหัวว่าเป็นชนเผ่าที่มีอาชีพทำการเกษตรเป็นหลัก ผู้คนชาวเผ่าสวมชุดเผ่าใช้ชีวิตอย่างเรียบง่าย
อยู่อาศัยกับธรรมชาติ..
ภาพความสวยงามและวัฒนธรรม ประเพณีที่สวยงามเหล่านั้นยังคงหลงเหลือมาถึงปัจจุบัน แต่เมื่อกาลเวลาผ่านไป แม้หมู่บ้านม้งแห่งนี้จะอยู่ลึกเข้าไปในดอยสุเทพ-ปุย ที่มีการเข้าถึงของสิ่งอำนวยความสะดวกต่างๆ ช้ากว่าผู้คนเบื้องล่างก็ตาม แต่ก็เป็นสิ่งที่ทำให้เกิดความเปลี่ยนแปลงของวิถีชีวิตผู้คนบนดอยสูงแห่งนี้อย่างรวดเร็ว
"แต่ก่อนบ้านทั้งหลังต้องสร้างให้เสร็จภายใน 1 คืน มิฉะนั้นจะถูกเจ้าหน้าที่ป่าไม้มาเก็บออกไป ชาวบ้านก็จะมาช่วยกันสร้าง ทั้งหลังทำด้วยไม้ไผ่สาน หลังคามุงจาก พื้นเป็นดิน ง่ายๆไม่มีอะไรซับซ้อน" คำบอกเล่าของครูศรีสม-- ครูอัตราจ้างชาวม้ง ผู้สอนหนังสือที่โรงเรียนเจ้าพ่อหลวงอุปถัมภ์ ๑ ซึ่งเป็นชาวม้งแต่กำเนิดกล่าวถึงวิธีที่ชาวบ้านในสมัยก่อนสร้างบ้านขึ้นมาหลังหนึ่งอย่างเรียบง่าย
บ้านม้งแบบดั้งเดิมนั้นยังคงหลงเหลืออยู่บ้าง ณ หมู่บ้านแห่งนี้ หากแต่ส่วนใหญ่นั้นได้กลายเป็นบ้านที่สร้างด้วยปูน ก่อด้วยอิฐ แบบเดียวกันกับที่คนเบื้องล่างใช้กัน และบ้านไม้แบบดั้งเดิมนั้นได้กลายเป็นพิพิธภัณฑ์ไว้ให้นักท่องเที่ยวได้สัมผัสบรรยากาศของบ้านม้งในสมัยก่อนเพียงเท่านั้น
"สมัยก่อนชาวบ้านเขาจะปลูกแค่พอกินใช้ในบ้านเท่านั้น ถ้าเหลือถึงจะขาย จนกระทั่งนักท่องเที่ยวชาวต่างชาติได้เข้ามาค้นพบนี่แหละ ชาวบ้านเลยเริ่มหันมาค้าขายกันมากขึ้น เมื่อก่อนทางยังเป็นดินไม่ค่อยดี แต่ตอนนี้เป็นถนนอย่างดีเข้าถึงง่าย นักท่องเที่ยวก็เข้ามาเยอะขึ้น ชาวบ้านเลยค้าขายกันเป็นหลัก"
ความเจริญและสิ่งอำนวยความสะดวกที่เข้ามาแน่นอนว่าเป็นสิ่งที่ทำให้การใช้ชีวิตสะดวกสบายขึ้น การติดต่อสื่อสารง่ายขึ้น แต่ในอีกด้านหนึ่งการเข้ามาของสิ่งหนึ่ง มักทำให้สิ่งเดิมที่เคยเป็นอยู่ได้มีวันต้องอันตรธานหายไป..
สิ่งอำนวยความสะดวก เป็นสิ่งที่ผลักดันให้ชาวม้งห่างออกจากวิถีชีวิตดั้งเดิมของตนเองมากขึ้นเรื่อยๆ
"เด็กสมัยนี้พูดภาษาม้งไม่ได้แล้ว พูดภาษาไทยกันหมด โตขึ้นมากับเทคโนโลยี ใช้มือถือแท็บเล็ตดูหนัง ดูการ์ตูน พอไฟฟ้า สัญญาณโทรศัพท์เข้าถึง ของพวกนี้ก็ตามมาด้วยแล้วก็แพร่กระจายไปเร็วมาก ทุกบ้านทุกคนสามารถเข้าถึงกันได้หมดจนเป็นเรื่องปกติ"
การศึกษาที่เข้าถึงหมู่บ้านแห่งนี้ทำให้หลักสูตรการเรียนการสอนไม่ได้ต่างไปจากโรงเรียนเบื้องล่างเลยแม้แต่น้อย เพราะนอกจากหลักสูตรที่ทันสมัยแล้ว สื่อการสอนเองยังเป็นแบบออนไลน์ และผ่านดาวเทียม ทำให้นักเรียนได้รับการเรียนการสอนที่เป็นไปตามหลักเกณฑ์ในปัจจุบัน
แต่สิ่งที่หายไปคือวิถีชีวิตดั้งเดิมที่หลายๆคนเคยจินตนาการไว้ว่าจะเจอในหมู่บ้านเหล่านี้นั่นเอง ภาพหมู่บ้านอันสวยงามที่อยู่ในอ้อมโอบของภูเขา บ้านไม้ไผ่หลังคามุงจากแบบดั้งเดิม ผู้คนและเด็กๆ ออกมาวิ่งเล่นในชุดประจำเผ่า สิ่งเหล่านี้กลายเป็นเพียง "สัญลักษณ์" ที่ยังคงหลงเหลือให้นักท่องเที่ยวซึมซับในฐานะที่เป็นหมู่บ้านม้ง
หากแต่วิถีชีวิตที่แท้จริงของชาวบ้านเหล่านี้นั้น กลับอยู่บนรากฐานของเทคโนโลยีและความเจริญที่เข้ามาอย่างไม่หยุดยั้ง พวกเขาใช้ชีวิตไม่แตกต่างจากผู้คนเบื้องล่างแม้แต่น้อย แม้กระทั่งเสื้อผ้าที่สุดท้ายแล้วชุดประจำเผ่านั้นกลับใช้สวมใส่เมื่อมีงานเทศกาล หรือตามโอกาส ในทางกลับกัน ผู้คนที่สวมชุดม้งส่วนใหญ่ที่หมู่บ้านแห่งนี้ กลับเป็นนักท่องเที่ยวเสียส่วนใหญ่ เหตุเพราะมีร้านสำหรับเช่าชุดม้งเพื่อถ่ายรูปโดยเฉพาะ
สุดท้ายแล้วนั้นสิ่งที่หลงเหลืออยู่กลายเป็นเพียงคำบอกเล่าของคนในยุคสมัยก่อน สิ่งปลูกสร้าง วัฒนธรรมประเพณีต่างๆ เริ่มเลือนหายกลายเป็นเพียงสัญลักษณ์ของความเป็นชนเผ่า ที่สุดแล้วภาพเหล่านี้จะถูกกลืนหายไปในศตวรรษที่ 21 นี้หรือไม่ เด็กๆชาวม้งรุ่นหลังอาจจะต้องนั่งเรียนประวัติศาสตร์ของตนเองผ่านสื่อที่คนนอกเข้ามาบันทึกไว้หรือไม่ สิ่งเหล่านี้ยังคงเป็นคำถามที่เหลือไว้ให้เยาวชนม้งรุ่นใหม่ได้ขบคิดกันต่อไป